Cách nhân giống cây mai vàng bằng phương pháp giâm cành

Giống như nhiều thực vật khác, có thể nhân giống mai bằng cách giâm cành, chiết, tháp hoặc ghép. Một chồi non, một mắt ngủ, khi tháp vào cây cùng họ có thể sống và phát triển thành cây mới, cho hoa trái cùng đặc tính với cây mẹ và có thể cho cây con khác.

Trước đây khoảng gần một trăm năm, nghệ thuật chiết, ghép và giâm cành cây kiểng nói riêng và cây ăn trái nói chung còn quá xa lạ đối với nghệ nhân thời đó. Vì vậy, ngày xưa ông bà mình chỉ biết nhân giống mai bằng cách mà ngày nay chúng ta cho là thông thường nhất, đó là trồng bằng hạt.

Ưu điểm: Cây con giữ được trọn vẹn những đặc tính của cây mẹ, nhưng không thể sản xuất đại trà với số lượng lớn.

1. Chọn cây mai giống để lấy cành giâm

Là khâu quan trọng nhất trên cây mai vàng, do vậy phải thật cẩn trọng, không nên vì tiếc mà “đụng đâu chọn đó” và cũng không nên lấy cành giống vào bất cứ lúc nào. Nếu cây giống không đạt những yếu tố cần thiết, sau này sẽ sinh trưởng kém, tuổi thọ không cao. Chọn sai thời điểm thì tỷ lệ chết rất lớn. Mặt khác, do cây yếu nên thời gian chăm sóc để cho đạt tiêu chuẩn sẽ kéo dài, làm giảm hiệu quả kinh tế.

Tình trạng cây giống phải sum xuê (sức phát triển mạnh mẽ) và không có sâu bệnh. Nhất là những cành dự định cắt lấy giống, phải không bị nhiễm sâu, bệnh ở lá và cành (đặc biệt là cành), nếu có một vài vết đốm ở lá ta có thể cắt bỏ.

Việc chọn thời điểm để cắt cành giống là rất quan trọng. Như chúng ta đều biết, trên một cây mai sau khi ra chồi và có lá non vào đầu năm thì nó có hiện tượng lặp đi, lặp lại nhiều lần trong năm theo quy luật là: Chồi và lá non từ từ chuyển sang già, sau đó, lại ra chồi và lá non mới. Những đợt như vậy gọi là “pha động” và “pha tĩnh”. Pha động là từ lúc chồi và lá vừa mọc ra cho đến lúc lá nó (sắp già). Pha tĩnh là lúc lá bắt đầu già. Chú ý pha tĩnh trên cây phải diễn ra gần như toàn bộ của cây. Vì có trường hợp, trên một cây, có phần động và tĩnh xen nhau.

Khi biết chắc cây mai đang trong pha tĩnh trên 90% (nhất là những cành làm giống) ta tiến hành cắt cành giống. Trong ngày nên tiến hành cắt cành giống vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát. Vì cắt vào lúc có nắng, cành giống dễ bị héo. Trường hợp buộc phải cắt vào lúc trời nắng thì vừa cắt xong, nên nhúng cành giống vào nước và giữ ướt toàn bộ lá cho đến khi cắt nó thành từng đoạn. Và để đảm bảo cho “chắc ăn”, trước khi cắt cành nên tưới nước vào gốc cho ướt đẫm trước đó khoảng 1 - 2 giờ.

2. Chọn cành mai giống

Trên cây mai vàng “Dinh dưỡng thường tập trung ở điểm cao nhất của cây và phía có nhiều ánh sáng”. Vì vậy, cành giống chỉ được lấy khi nó đạt đủ hai yếu tố trên. Nếu cành ở trên cao mà thiếu ánh sáng hay cành ở vị trí có ánh sáng mà nằm ở dưới thấp thì khả năng mọc mầm sẽ yếu hơn so với nếu đủ cả hai.

3. Thời điểm giâm cành

Do đặc điểm giâm cành mai vàng cần nhiệt độ không quá thấp hoặc quá cao (dao động trong khoảng 20 - 300C). Nên nơi nào chủ động được thì có thể giâm cành vào nhiều thời điểm. Riêng mùa mưa nên làm mái che mưa (dùng nylon trong suốt kèm phía dưới lưới khoảng 2 - 3 tấc). Mục đích không để lượng nước “trời cho” này quá nhiều làm úng thối cành giâm.

Một đặc điểm khác cần lưu ý là một số giống mai vàng vào những tháng 7 đến cuối năm đã có nụ hoa ở các nách lá. Nếu vào khoảng tháng 5 dương lịch, những chồi ở các nách lá nhú ra mà chúng ta bón phân (N) nhiều, nó sẽ thành chồi mới, nếu bón phân lân (P) nhiều thì nó sẽ hình thành nụ hoa. Nếu chúng ta lấy cành đã có nụ hoa đem giâm thì cành khó ra chồi. Và nếu cành sống thì nó sẽ trổ bông luôn.

Vì vậy, khi muốn lấy cành giâm vào những tháng cuối năm thì trước đó nên dùng những loại phân bón có tỷ lệ đạm (N) cao hơn các chất khác, để kích thích cây mai ra chồi mà khó kết thành nụ hoa.

4. Kỹ thuật cắt, gọt cành giâm

4.1. Độ lớn của cành

Độ lớn của cành mai để giâm không nên lấy cành có đường kính quá lớn, chỉ nên chọn cành có độ lớn bằng chiếc đũa ăn cơm trở lại (đường kính tương đương 0,5 mm). Vì cành mai lớn tuổi khó sống.

4.2. Độ dài của cành

Tùy theo độ lớn của từng đoạn cành mà chọn chiều dài theo nguyên tắc là: Đường kính nhỏ thì cắt ngắn, đường kính lớn thì dài. Độ dài nhất của cành khoảng 15 cm, độ ngắn nhất khoảng 12 cm. Nếu ngắn quá cành khó ra rễ và dài quá cành dễ bị khô.

Chú ý: khi cắt nên có trừ hao ở 2 phần đầu và gốc, vì vết cắt bị giập cần phải cắt gọt lại.

4.3. Độ tuổi của cành

Độ tuổi của cành mai để giâm được tính bằng tháng. Trên một cành thì phần trẻ có xu hướng mọc nhanh hơn phần già. Chúng ta nên chọn cành có tuổi từ 4 - 10 tháng tuổi để giâm (cành có lá cuối cùng đang trong thời kỳ pha tĩnh). Một cành, chúng ta có thể cắt ra được nhiều đoạn.

4.4. Cắt gọt cành giâm

Cắt bỏ hết lá phía trên, chỉ chừa lại 1 lá gần vết cắt phần gốc khoảng 1cm. Chỉ nên cắt lá chứ không được lặt (lảy), vì làm như vậy cành có thể bị xước phần da. Nếu trường hợp các lá chừa lại quá lớn thì nên tỉa bớt ½ hoặc 1/3.

Vết cắt ở 2 đầu nên dùng dao thật bén gọt lại, để loại bỏ những phần bị giập.

Riêng vết cắt phía trên phải có độ nghiêng nhằm tránh đọng nước dễ sinh bệnh.

4.5. Xử lý chất kích thích ra rễ

Trong điều kiện bình thường, nếu đã làm đúng các yêu cầu đặt ra thì tỷ lệ sống đạt khoảng 60%. Để làm tăng tỷ lệ sống cành giâm hơn nữa thì nên dùng chất kích thích ra rễ có tên thương mại là Viprom pha khoảng 10 mg trong 1 lít nước vào những cành giâm (phần gốc) khoảng 2 - 3 tiếng đồng hồ rồi đem ra giâm.

4.6. Kỹ thuật giâm cành

Dù sử dụng loại giá thể nào đổ vào chậu thì bắt buộc ta cũng phải dùng que đục (xoi) lỗ trước rồi mới cắm cành giâm vào chất trồng (chiều sâu không quá 1 cm).

Nếu không khi cắm cành giâm vào chất trồng sẽ làm trầy xước lớp vỏ lụa bên ngoài và sau vài ngày sẽ chuyển màu đen. Dục lỗ quá sâu cũng dẫn đến tình trạng nêu trên.

Cành mai có thể được giâm trong bầu với giá thể chỉ sử dụng tro trấu

Cành mai giâm trong bầu

5. Chăm sóc cành giâm

Cành mai giâm vào chậu trong giai đoạn đầu rất dễ bị nấm mốc, vi khuẩn xâm nhập vào vết cắt,… Mặt khác, do chưa có rễ nên không hút nước được, nó sẽ dễ bị teo tóp lại. Vì vậy, giai đoạn này phải hết sức kỹ lưỡng trong từng công việc gồm:

- Nước tưới cho cành giâm

Trước hết phải nắm chắc độ pH nguồn nước tưới (nên dao động trong khoảng 5,5 - 6,5). Nên thường xuyên kiểm tra sự dao động pH, vì giếng đào hoặc khoan có sự thay đổi pH liên tục (nhất là ở khu vực có nhiều giếng). Có thể nói sáng, trưa, tối khác nhau liên tục,..Riêng nước máy sử dụng tưới vườn ươm tuy pH có cao, nhưng nhận thấy cành giâm vẫn ra tốt.

Nói chung, nước là yếu tố quan trong “nhất nước….” mà. Do đó, chúng ta phải hết sức chú ý đến những gì liên quan đến nó từ pH, độ mặn, phèn,… 

- Cách tưới nước cho cành mai vàng giâm

Việc tưới nước trong ngày bao nhiêu lần và mỗi lần là bao nhiêu nước trên 1m2, nó còn khó hơn “mò kim đáy biển”.

Muốn tưới mấy lần thì chúng ta phải căn cứ vào tình hình cụ thể của từng ngày. Nếu gió nhiều và nắng nhiều làm giảm độ ẩm nhanh thì phải tưới nhiều lần và ngược lại. Vấn đề được đặt ra là: Chất trồng trong chậu phải luôn luôn ẩm ướt và độ ẩm không khí trong vườn ươm phải đạt gần 100%.

Dụng cụ tưới, chúng ta nên dùng thùng tưới có voi sen (xa tưới cây) và có lỗ nhỏ để tưới vào chậu. Còn việc tưới để tạo độ ẩm trong không khí thì nên dùng bét phun sương. Chú ý trong thời gian đầu khi cành chưa ra rễ và chồi (phải giữ lá của cành giâm luôn luôn ướt).

- Phòng trừ dịch hại (trong vườn ươm) mai vàng

Do nhiều thứ nấm (mốc) và vi khuẩn rất “khoái” độ ẩm cao kéo dài, vì vậy môi trường ẩm ướt và nhiệt độ trong vườn ươm mai rất lý tưởng cho chúng sinh sôi nảy nở. Nhằm hạn chế sự phát triển của chúng gây hại cho cành giâm, (bắt buộc) chúng ta phải phun thuốc trừ bệnh để ngừa trước.

Cành mai giâm thường bị một số nấm làm đen gốc (có khi cả cành). Chúng ta dùng loại thuốc phổ rộng có tên thương mại là Coc - Man phun cách nhau khoảng 5 ngày một lần. Liều dùng nên 2 gói cho 1 bình 8 lít. Vì môi trường vườn ươm ẩm ướt, nếu dùng 1 gói, thuốc bị loãng sẽ kém hiệu lực.

Dù chúng ta có phun ngừa cỡ nào đi nữa thì chắc chắn cũng sẽ có một số cành “tử ẻo”. Vì loại thuốc trên chỉ có tác dụng tiếp xúc bên ngoài, nếu nấm đã chui từ vết cắt luồn sâu vào bên trong cành rồi thì thuốc này “bó tay chấm com” luôn. Do đó, thỉnh thoảng chúng ta nên dùng thuốc có tên thương mại là Viben - C phun xen kẽ với Coc - Man. Liều lượng pha cũng gấp đôi để đảm bảo hiệu lực.

Những cành nào đã bị nhiễm bệnh thì phải nhổ bỏ ra khỏi vườn ươm. Vì để lâu nguồn bệnh sẽ phát tán làm lây lan trong vườn ươm.

Khi cành giâm bắt đầu ra chồi non, chúng ta dùng một trong hai loại thuốc có tên thương mại sau đây để phun ngừa bọ trĩ: Lannate hoặc Admire. Trường hợp nếu có sâu cắn lá non thì dùng Lannate, vì loại thuốc này còn diệt được nhiều loài côn trùng khác.

Chú ý trước khi phun các loại thuốc này nên để lá và cành ráo nước để thuốc không bị loãng.

- Bón phân cho cành giâm mai vàng

Trong thời gian cành chưa ra chồi và lá, tuyệt đối không được bón phân. Vì lá là nơi quang hợp để tiêu hóa phân bón, nhưng cây chưa có lá mà bón phân vào thì vài bữa….”đen thui”.

Chúng ta chỉ nên bón phân khi số lá mới đã có màu xanh. Và chỉ nên bón phân bằng cách phun qua lá hoặc pha vào nước để tưới. Dù chúng ta tưới hay phun thì nồng độ phân bón nên thấp hơn một chút để an toàn cho cành giâm (vì sẽ có tình trạng lá xanh không đồng đều). Ví dụ: Các loại phân hóa học (loại bón lá) có công thức 30 - 10 - 10, liều dùng chỉ định 1 gam pha với 1 lít nước, mỗi tuần phun 1 lần. Nhưng chúng ta nên pha 1 gam với 2 lít nước và phun mỗi tuần 2 lần.

Riêng phân hữu cơ bón lá như đạm cá, Dynamic hãy chờ khi nào lá đã trưởng thành (xanh đậm) rồi mới dùng đến (vì lúc này cây con đã có sức đề kháng). Các loại phân hữu cơ bón lá nói trên rất tốt cho cây. Nhưng trong điều kiện vườn ươm luôn luôn có độ ẩm cao thì nó cũng là “mồi ngon” cho nấm mốc và vi khuẩn. Vì vậy, khi cành giâm đã cứng cáp, chúng ta bón các loại phân này thì cũng nên pha chung với thuốc ngừa bệnh, vừa tiện, vừa an toàn.

Nguồn: Giáo trình nghề trồng cây mai vàng - Bộ NN&PT NT